Cuộc kháng chiến chống Pháp đi qua để lại các dâu ấn không thể phai mờ trong tâm hồn dân tộc. Đó là điểm tụ họp của muôn triệu tấm lòng yêu nước môi trường thử thách ý thức chiến đấu ngoan cường, quật cường của nhân dân ta. Cuộc kháng chiến còn làm phát sinh biết bao hình ảnh đẹp mà đẹp nhất là hình ảnh người lính. Bên cạnh những bài thơ nức tiếng một thời như Đồng chí của Chính Hữu, Nhớ của Hồng Nguyên.... Tây Tiến của Quang Dũng là một thi phẩm đặc sắc. Đoàn quân Tây Tiến quy tụ một lực lượng đông đảo đủ tất cả tầng lớp thanh niên từ khắp phố phường Hà Nội. Có nhiều giới trẻ học trò thuộc tầng lớp trí thức tiểu tư sản vừa rời trang sách nhà trường để tham dự vào trận chiến đấu của dân tộc. Tất cả những con người đấy ra đi sở hữu lí tưởng chung của dân tộc là tranh đấu bảo vệ độc lập, tự do của Tổ quốc. Họ ra đi không hứa ngày trở về chống chọi mang mục đích “Quyết tử cho Tổ quốc quyết sinh” Cái ảnh thần đó là hào khí của cả một thế hệ, đã từng được phản ảnh trong một bài hát thời đó:
Đoàn Vệ quốc quân 1 lần ra đi,
Nào mang sá chi đâu ngày trở về.
Trong đoàn người nao nức xuất phát đi chiến đấu, trong hàng ngũ những bạn trẻ trí thức ngày bữa qua với khi là những tự vệ chiến đấu trên phố phường, chiến lũy Hà Nội, mà hôm nay đã mang mặt trong đoàn quân Tây Tiến, rẻ hoáng xuất hiện một khuôn mặt: Quang Dũng, tác giả của bài thơ. Như bao tuổi teen trí thức của Hà Nội ngày ấy, Quang Dũng cũng háo hức gia nhập đoàn quân Tây Tiến sở hữu một niềm ham mê của tuổi xanh và một chút lãng mạn của những người tuổi teen “nho sĩ quý tộc” liên quan trong Chinh phụ ngâm:
Giã nhà đeo bức chiến bào
hay
Gieo Thái Sơn nhẹ tựa hồng mao.
Cũng chính bởi thế mà các bạn trẻ như Quang Dũng sẵn sàng hài lòng tất cả gian khổ, hi sinh để chiến đấu tới ngày thắng lợi cuối cùng. Vào Tây Tiến, Quang Dũng cộng sống và tranh đấu một thời kì sở hữu doanh nghiệp này và sau đó chuyển sang doanh nghiệp khác. Một ngày ngồi ở Phù Lưu Chanh, Quang Dũng nhớ về những người đồng đội, nhớ về những tháng ngày chiến đâu gian truân nhưng hào hùng, nhớ doanh nghiệp cũ, nhớ những con đường hành quân mà ông cùng công ty từng đi qua. Nỗi nhớ đó dần lớn lên trong Quang Dũng, bật ra thành hai câu thơ:
Sông Mã xa rồi Tây Tiến ơi!
Nhớ về rừng núi nhớ chơi vơi.
Cuộc sống chống chọi của Tây Tiến cùng các nơi mà doanh nghiệp đã đi qua hẳn là các kỉ niệm khôn xiết sâu đậm trong tâm hồn nhà thơ. Hẳn một phần quãng đời Quang Dũng gắn bó có Tây Tiến là cuộc sống hoạt động trong vùng rừng núi. Bởi thế, thi sĩ nhớ về Tây Tiến là nhớ ngay về sông Mã, nhớ về rừng núi với bao kỉ niệm vui buồn, ấn tượng về 1 miền rừng núi hà khắc đã để lại trong tâm hồn thi sĩ dấu ấn chẳng phai mờ. Vì thế, Quang Dũng nhớ về các ngày tháng đã qua sở hữu 1 tình cảm yêu thương lắm nhưng chẳng biết gọi lên xác thực nỗi nhớ ấy. "Nhớ chơi vơi!" diễn tả 1 nỗi nhớ ko có hình, ko với lượng nhưng tuồng như cực kỳ nặng và mênh với đầy ắp. Cái tâm cảnh nhớ đấy ta đã bắt gặp ko chỉ một lần trong ca dao:
Ra về nhớ bạn chơi vơi
hoặc:
Nhớ ai bổi hổi bồi hồi,
Như đứng đống lửa, như ngồi đống than.
Quang Dũng lấy nỗi nhớ trong ca dao để tượng trứng thêm cho nỗi nhớ chơi vơi của mình, thật là chi tiết đắt giá! Ngay từ đầu bài thơ, ông đã thể hiện vùng rừng núi ấy thiết tha như thế khiến cho người đọc lưu ý ngay. Nhớ Tây Tiến, nhớ về sông Mã và núi rừng trùng điệp, nhớ con đường hành quân:
Sài Khao sương lấp đoàn quân mỏi
Mường Lát hoa về trong đêm tương đối
Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm
Heo hút cồn mây súng ngửi trời
Ngàn thước lên cao, ngàn thước xuống
Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi.
Con đường tiến quân trập trùng với bao cái khắc nghiệt, dữ dội của mỗi vùng rừng biên ải. Đọc đoạn thơ, chưa nên suy ngẫm nội dung bên trong, chúng ta đã sở hữu thể nghĩ đến ra con đường mà Quang Dũng miêu tả. Kết cấu đọan thơ cứ thanh bằng thanh trắc đan chéo nhau, trải dài ra miên man, vô tận như con đường xa thẳm khấp khểnh. Nhạc điệu êm ả, triền miên. Đoàn quân Tây Tiến đi trong lớp sương dày của núi rừng, mọi lung linh trong lớp sương khói mờ ảo, như thực, như mộng. Thế nhưng, mỗi địa danh đều gợi lên trong người đọc về hình ảnh của 1 xứ lạ, phương xa; trường hợp ta chỉ thử thay Sài Khao bằng một tên gọi khác là lớp sương ảo huyền ấy tan biến ngay. Đoàn quân Tây Tiến đựng bước , trên con đường xa vạn dặm, với dòng trắc trở, gập ghềnh của con đường. Đã dốc lên khúc khuỷu mà còn dốc thăm thẳm, đã ngàn thước lên cao rồi lại ngàn thước xuống thì đúng là đến độ cao chất ngất, ngoắt ngoéo khó đi. Tất cả các đặc điểm đấy biểu thị nổi khó khăn của đoàn quân Tây Tiến lúc hành quân. Nó ghi lại ấn tượng về một miền rừng núi thật là dữ dội và khắc nghiệt. Quang Dũng mang những bí quyết tiêu dùng từ siêu tinh tế mà cũng khôn cùng tinh nghịch: núi cao chạm mây nối thành cồn heo hút, và để biểu thị chiều cao của núi thì chỉ ba chữ súng ngửi trời nghe thật ngộ nghĩnh. Phải chăng đó là phương pháp gọi của bộ đội mà Quang Dũng ghi lại sở hữu tư phương pháp 1 người trong cuộc? Dù sao, qua những từ ngữ, khía cạnh và phương pháp kết hợp thanh điệu của đoạn thơ cũng đã vẽ lên trước mát ta hình ảnh một miền rừng núi mà đoàn quân Tây Tiến đã từng đi qua. Có những câu thơ dùng toàn vần bằng rất hay:
Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi
Sau khi ngàn thước lên cao, ngàn thước xuống người chiến sĩ Tây Tiến như đứng trên núi cao mà nhìn xuống thung lũng phủ kín trong màn mưa. Những ngôi nhà như đang trôi bồng bềnh trong làn mưa trắng. Thanh bằng của từng chữ trải ra, mênh mang, diễn đạt cái màn mưa phủ giăng thung lũng. Rừng núi trùng, ấn tượng về miền rừng núi cũng thật là hà khắc và dữ dội:
Chiều chiều oai linh thác gầm thét
Đêm đêm Mường Hịch cọp trêu người.
Chỉ hai câu thơ thôi mà gieo vào lòng ta tất cả các sự khắc nghiệt của miền rừng núi này - một miền núi rừng ảm đạm có thú dữ bắt nạt đe con người. Hai chữ Mường Hịch đi với nhau nghe nặng như chân cọp. Có 1 điều kì lạ là trường hợp ta thay địa danh này bằng hai chữ khác như Châu Thuận chẳng hạn, thì hiệu lực câu thơ sẽ giảm sút ngay. Qua sự biểu lộ của Quang Dũng, một vùng núi rừng biên ải hiện lên với đa số sự khắc nghiệt, dữ dội của thiên nhiên. Đó là các cạnh tranh mà người đội viên Tây Tiến phải vượt qua trên con đường hành quân. Cái trắc trở, gian khó cùa con đường Tây Tiến chợt làm chúng ta nhớ tới câu thơ của Lí Bạch:
Thục đạo chi nan, nan ư thướng thanh thiên.
(Đường xứ Thục khó đi, khó hơn lên tận trời xanh).
Đó là đa số những gian khổ, nguy hiểm do thiên nhiên đem đến mà người chiến sĩ Tây Tiến nên chịu đựng.
Anh bạn dãi dầu ko bước nữa
Gục lên súng mũ, quên mất đời!
Quang Dũng nhắc cái thực trên con đường Tây Tiến. Bao người đội viên đã nằm lại trên con đường hành quân. Có một điều lạ khiến toả sáng cả ý thơ là người bộ đội Tây Tiến đến lúc gục xuống vẫn cố gắng original site trong phong thái của người lính, chết rồi nhưng súng mũ vẫn còn đó, hành trang của người chiến sĩ vẫn còn trong tư thế tiếp tục cuộc hành trình. Bao cảnh gian khổ khó khăn, khắc nghiệt dữ dội của con đường hành quân, của thiên nhiên xứ lạ đã thử thách người đội viên Tây Tiến 1 cách ghê gớm. Có những người lính đã vượt qua được, và cũng không ít các người buộc phải nằm lại phía sau. Người quân nhân dãi dầu qua mưa nắng, đi từ khó khăn này đến gian khổ khác, chịu hết thử thách này tới thử thách thác mà dường như vẫn chẳng nể hà; đến khi kiệt lực phải gục xuống thì cũng tìm mọi cách gục xuống trong phong thái của người chiến sĩ.
Cho dù Quang Dũng mang nói sự thật về một vùng rừng núi che lấp con người, nhưng chính các phẩm chất cao đẹp của người đội viên đã đưa họ bay lên, vượt lên trên chiếc gian khổ và thiếu thốn. Quang Dũng là 1 người trong cuộc, rừng là đội viên Tây Tiến, chính bởi vậy mà nhà thơ viết về cuộc sống gian khổ của người đội viên Tây Tiến một cách khôn xiết cảm động. Cái khắc nghiệt, khổ và dữ dội của một miền biên ải, những gian truân mà người đội viên Tiến phải chịu chứa và những ấn tượng không thể nào quên. Quang Dũng về người lính Tây Tiến ko như các thi sĩ khác; ông nhắc thật về sự khổ, hi sinh của người quân nhân 1 thời. Thế nhưng, hình ảnh anh bộ đội Tây Tiến ko vì vậy mà phát triển thành uỷ mị, ngược lại càng thêm cao đẹp hơn. Miêu tả nét chiến sĩ sở hữu dòng bi, nhưng là “bi tráng”. Nói chiếc gian khổ để đề cao thắng lợi nhắc hi sinh để nâng hình ảnh người lính lên 1 tầm cao thời đại cũng là 1 bí quyết “vẽ mây nảy trăng” trong hội hoạ vậy. Bởi thắng lợi sở hữu giá trị gì khi chiến thắng dễ dàng, không sở hữu hi sinh? Và hình ảnh người quân nhân sẽ không thật cao đẹp trường hợp họ không trải qua những thử thách gian nan của cuộc sống tranh đấu khắc nghiệt.
Lao xao sóng vỗ ngọn tùng
Gian nan là nợ anh hùng bắt buộc vay.
Đó là một lời đúc kết kinh nghiệm về giá trị cùa chiến thắng, giá trị cả phẩm chất con người. Giữa bao loại gian khổ, hà khắc đã thành ấn tượng niềm vui, dù ít ỏi, càng đáng nhớ hơn:
Nhớ ôi Tây Tiến cơm lên khói ....
Trôi mẫu nước lũ hoa đong đưa.
Dường như để trả trạng thái tâm hồn chúng ta về thế cân bằng sau khi chùng xuống trước cuộc sống chiến đấu của người đội viên Tây Tiến, Quang Dũng hồi tưởng lại rộng rãi hình ảnh vui, ấm áp. Khói bếp, mùi thơm cơm nếp gợi chiếc yên ấm của cuộc sống thanh bình, hạnh phúc. Sức nóng của nó đủ làm tâm hổn dần ấm lại sau những chốc lát chứng kiến những gian khổ của người lính, hoa chúc là hình ảnh có sức khơi gợi, gợi cho ta mẫu cảm giác tươi vui như đang chứng kiến lễ hội đông vui. Hai liếng kìa em vừa ngỡ ngàng, vừa sung sưc nó diễn cả tâm hồn của người đội viên Tây Tiến. Trong cả đoạn thơ dặt dìu thành tiếng nhạc, tiếng khèn, phảng phất hình ảnh vui tươi của cuộc sống ) bình như chẳng biết đến chiến ưanh. Hình ảnh nhạc về Viên Chăn xây hồn là hình ảnh đẹp, thơ mộng, biểu lộ tâm hồn phong phú của người quân nhân Tây Tiến . Họ tổ chức hội vui, sau bao thử thách hà khắc của núi rừng dữ dội. Và mặc dầu biết rằng sẽ còn liếp tục chịu cất những gian truân, hi sinh, người lính Tây Tiến vẫn múa hát, đùa vui, vẫn lạc quan yêu đời. Có thể chỉ ngày hôm sau 1 người nào ấy trong số họ cần nằm lại nơi núi rừng u tịch, nhưng hôm nay làm hồn họ vẫn mộng mơ, mơ đến những hình ảnh đẹp của thi và hoạ, xây hồn thơ. Và như vậy, họ sẵn sàng đón nhận tất cả thử thách tiếp theo, coi ấy như một việc thông thường mà đời quân nhân cần chấp nhận. Không lên gân, không khiên cưỡng, mọi gian khổ hi sinh đối sở hữu người quân nhân là chuyện binh thường và tất yếu, bởi vậy mà họ vẫn lạc quan, vẫn yêu đời, vẫn sống mang lâm hồn trẻ trung, tươi mát. Cũng thế mà người lính Tây Tiến có thể vẫn nhớ 1 dáng thuyền độc mộc, hoặc 1 bông hoa trên chiếc nước lũ. Những hình ảnh siêu thường ngày ấy, ngỡ rằng sau bao sự thử thách về tinh thần, người lính sẽ quên đi. Nhưng không, họ vẫn nhớ. Những hình ảnh đấy in sâu vàu tâm hồn ngựời lính Tây Tiến, là nguồn khích lệ giục giã họ chiến đấu, dù tiếp tục đón nhận những thử thách mới:
Tây Tiến đoàn binh không mọc tóc
Quân xanh màu lá dữ oai hùm
Mắt trừng gửi mộng qua biên giới
Đêm mơ Hà Nội dáng kiều thơm của đoàn quân ko mọc tóc! Có cách kể nào lại khơi dậy phổ biến cảm xúc đến thế! Như vậy thì hình ảnh của anh lính Tây Tiến có trở nên dị hình không? Không đâu! Đó chính là hình ảnh oai hùng của anh “Vệ trọc” nổi tiếng 1 thời rét cần tóc rụng, vả lại, mẫu bí quyết nói đoàn quân ko mọc tóc đấy phần nào cũng dựng bắt buộc hình ảnh người tráng sĩ với dáng dấp thật hùng dũng và hiên ngang. Quân không mọc tóc, quân lại xanh màu lá, màu xanh đó với thể do cành lá trang, nhưng chủ yếu là do sốt rét rừng. Những cơn sốt rét ghê gớm đã để lại ấn tượng sâu dung nhan cho người chiến sĩ. Ta cảm động trước hình ảnh người sĩ Tây Tiến, và chợi nhớ đến hình ảnh người chiến sĩ trong 1 số bài thơ đương thời:
Khuôn mặt đã lên màu bệnh tật,
Đâu còn tươi nữa những ngày qua.
Người quân nhân Tây Tiến cũng chịu cất những cơn sốt rét ghê gớm ấy, thế nhưng, nó không khiến nhụt đi ý chí của người chiến sĩ mà trái lại họ càng đương đầu can đảm hơn, kiên cường hơn, quân xanh màu lá nhưng vẫn dữ oai hùm. Cái khí phách hào hùng của người đội viên Tây Tiến được ghi lại bằng sự so sánh cân bằng. Nếu ở khổ thơ trên, người bộ đội chịu sự ăn hiếp đe của cọp thì họ cũng tranh đấu có ý thức kiêu dũng của 1 chúa sơn lâm như thế. Câu thơ sau nâng đỡ câu thơ trước vút bay lên như ánh hào quang của phẩm chất người bộ đội Tây Tiến. Miêu tả khí thế chống chọi hào hùng của người thắng lợi một sự so sánh như thế, Quang Dũng thực thụ đã hiểu người bộ đội và đã hòa đồng sở hữu họ. Chiến đâu gan dạ như thế, nhưng người lính Tây Tiến vẫn với đời sống tâm Hà Nội vô cùng tinh tế:
Mắt trừng gửi mộng qua biên giới
Đêm mơ Hà Nội dáng kiều thơm.
Người đội viên ra đi từ các mái trường, đấu tranh nhưng vẫn ko quên hậu phương. Phía trước là trận đánh, tình cảm trình bày qua giấc mộng, với thực, với mơ. Dáng kiều thơm gợi buộc phải chiếc dáng vẻ yêu kiều của người con gái Thủ đô, chữ thơm được dùng có nghĩa như “sắc nước hương trời” vậy! Người chiến sĩ của Quang Dũng ra đi, có theo cả tư thế hào hoa của người giới trẻ trí thức, chiếc phong độ đã giúp người chiến sĩ sống bằng đời sống tâm lí phong phú sau mỗi trận đánh ác liệt.
Cái cuộc sống tâm hồn ây là nguồn động lực giúp người bộ đội tiếp tục chiến đâu để giành lây độc lập, tự do cho Tổ quốc thân thương. Và cũng vì thế, người chiến sĩ hài lòng sự hi sinh:
Rải rác biên giới mồ viễn xứ
Chiến trường đi chẳng tiếc ười xanh.
Cứ thử làm công việc tách hai câu thơ thành từng câu một. Ôi! Cái ấn tượng bi thảm đên vô cùng mà câu thơ đầu với tới thật mạnh mẽ. Không hiểu sao, cứ mỗi lần đọc đên câu thơ này là tôi lại chìm vào trong suy tưởng và nước mắt cứ rưng rưng! Trên con đường khấp khểnh xa thẳm của miền núi rừng biên giới đoàn quân Tây Tiến cứ đi và thỉnh thoảng với những con người nên tách ra khỏi đội hình. Những nấm tuyển mộ của người chiến sĩ mọc lên. Câu thơ thật là bi thảm. Nhưng câu thơ sau như 1 lực nâng vô hình, đã đưa câu thơ đầu lên cao, cái thảm giờ đây đã trở thành bi tráng. Nó bi hùng và hào hùng bởi Quang Dũng đề cập được một điều mấu chốt trong nhân phương pháp của người lính: biết hi sinh, biết gian khổ nhưng vẫn cứ ra đi giải phóng quê nhà. Họ ra đi chẳng tiếc đời xanh, bởi quãng đời tươi đẹp đó đã dâng hiến cho 1 lí tưỏng cao đẹp: đương đầu vì Tổ quốc. Họ ra đi và ngã xuống thanh thoát không 1 chút vướng bận, mẫu chết được không để ý tựa lông hồng:
Áo bào thay chiếu anh về đất
Sông Mã gầm lên khúc độc hành.
Cách tiêu dùng từ áo bào của Quang Dũng làm cho câu thơ phát triển thành cổ kính, áo bào chứ không cần chiến bào; người chiến sĩ như những danh tướng thời xưa da ngựa bọc thây là một điều vinh quang. Cũng như thế, người quân nhân coi việc hi sinh trên mặt trận là một bổn phận thiêng liêng. Người đội viên Tây Tiến ngã xuống và thư thái về đất. Đất sinh ra anh và lại đón nhận anh về sau lúc khiến cho tròn nghĩa vụ. Anh về đất như 1 hành động tựu nghĩa của những anh hùng. Mở đầu bài thơ là hình ảnh sông Mã, chấm dứt bài thơ vẫn là tiếng gầm thét của dòng sông này. Dòng sông tiễn anh ra đi đấu tranh lại đón anh về:
Tây Tiến người đi không hứa ước
Đường lên thăm thẳm một chia phôi
Ai lên Tây Tiến mùa xuân ấy
Hồn về Sầm Nứa chẳng về xuôi.
Quang Dũng khẳng định lại một lần nữa dòng ý chí bất khuất ra đi là ko trở lại. Đó cũng là ý chí quyết tâm của cả 1 thế hệ, của một thời đại.
Những gian khổ, hi sinh của cuộc kháng chiến là những kỉ niệm ko thể quên. Sẽ không bao giờ còn mang lại thời gian gian khổ tới mức đấy và cũng hào hùng tới mức ấy. Và cũng khó với thể mang được bài thơ Tây Tiến thứ hai.